Omslag van curatieve naar preventie geneeskunde is de oplossingrichting kostencrisis gezondheidszorg

De collectieve uitgaven aan volksgezondheid stijgen tweemaal zo snel als het bruto binnenlands product. In 2000 gaven we 8% van ons bbp uit aan collectief gefinancierde zorg, nu is dat 13%. Volgens het Centraal Planbureau loopt dit, zonder fundamentele maatregelen, op tot ruim 30% in 2040. Ook internationaal loopt Nederland uit de pas. In de Oeso is de collectieve zorgconsumptie bijna nergens zo hoog als in Nederland. De zorgen daarover zijn terecht.

Nieuwe managementtechnieken of bekostigingssystemen zijn wat ons betreft geen fundamentele maatregel om deze toenemende uitgaven te beperken. Een fundamentele bijstelling van het medisch paradigma wel. Voorkomen is beter dan genezen, maar in de medische sector — de studie heet niet voor niets geneeskunde of (erger) medicijnen — is enkel aandacht voor het laatste. Wij pleiten voor een fundamentele omslag van curatieve naar preventieve geneeskunde.

De Raad van de Volksgezondheid en Zorg (RVZ) concludeert dat tot 50% van alle ziektelast vermijdbaar is. Harvard-onderzoeker Walter Willett concludeert zelfs dat hartinfarcten in 80% en suikerziekte (type 2) in 90% van de gevallen vermijdbaar zijn door aanpassing van de leefstijl. Naar schatting heeft minstens 50% van de zorgkosten betrekking op welvaartsziekten als obesitas, hart- en vaatziekten, enkele vormen van kanker, suikerziekte, osteoporose, vruchtbaarheidsproblemen en zelfs bepaalde psychiatrische ziekten.

Het afgelopen decennium zijn er (tevergeefs) talloze maatregelen geopperd om de zorgkosten te reduceren. Zonder volledig te zijn: meer efficiency, hogere arbeidsproductiviteit, minder management, meer marktwerking, specialisatie en concentratie, meer buurtzorg, e-health, reductie van overbehandeling, minder patentgeneesmiddelen, meer zelfzorg. Wat ons betreft beperken we de discussie niet langer tot het praten over bekostigingssystemen. Het moet gaan over de kern, de geneeskunde zelf, en de vraag hoe wij gezond kunnen blijven.

Daarin staan wij niet alleen. Ook de RVZ zegt dat preventie vaker de logische eerste stap moet worden. Gezond blijven in plaats van herstellen van ziekte. Er is geen betere geneeskunde dan preventieve geneeskunde. De kern van preventieve geneeskunde is inzien dat ons lichaam nog wordt aangestuurd door een besturingssysteem (onze genen), dat nog verkeert in het Stenen Tijdperk.

Homo sapiens is ongeveer 160.000 jaar oud en onze genen passen zich volgens de modellen van biologen slechts zeer langzaam aan een nieuwe omgeving aan. Door de toenemende veranderingen in onze omgeving (voeding, passiviteit, stressintensiteit) in de afgelopen 100 jaar hebben we een conflict veroorzaakt tussen onze nog in de Steentijd verkerende genen en onze huidige omgeving.

Met name in de afgelopen 50 jaar is dit conflict geëscaleerd, onder andere door een hoge inname van moderne voeding met geraffineerde koolhydraten, transvet, veel zout, synthetische additieven, een lage inname van verzadigende eiwitten en gezonde visvetten alsmede een ongunstige balans tussen energie-inname en fysieke activiteit. Er is wereldwijd erkenning en evidentie dat dit conflict de belangrijkste oorzaak is van de huidige epidemie van bovengenoemde chronische ziekten. Onze levensverwachting mag dan toenemen, het aantal jaren dat we leven in goede gezondheid is voor vrouwen in de afgelopen 30 jaar afgenomen van 55 tot slechts 42 jaar. Naar schatting lijdt 55-65% van de populatie van westerse landen aan enige vorm van deze welvaartsziekten.

Deze groep bezoekt een arts, die heeft geleerd om de symptomen van chronische ziekten te onderdrukken met een pil. De dokter en de apotheker worden helaas (nog) niet opgeleid om voedings- of leefstijladviezen te geven, al menen ze dit vaak wel te kunnen. Denk aan de wijdverspreide misvatting over de gezondheid van vet, die er in de afgelopen decennia voor gezorgd heeft dat we collectief minder vet, maar meer ongezonde geraffineerde koolhydraten zijn gaan eten — en vooral drinken. Alle verdienmodellen zijn gericht op farmaco-interventie, immers de zoveelste cholesterolverlager is te patenteren, voedings- of leefstijladviezen niet. Daarin een omslag maken, is een fundamentele maatregel zoals het CPB bedoelt.

Preventieve geneeskunde kan leiden tot winst, in economische en medische termen. Ook volgens de RVZ kan dat alleen als meer wordt aangestuurd op gezondheidsdoelen dan op behandel- en productiedoelen. Voeding moet, naast stressbeheersing en beweging, een centrale rol krijgen in een veel meer preventieve geneeskunde. Educatie vanaf de schoolleeftijd, (meer) aandacht voor voeding en leefstijl in de studies geneeskunde en farmacie, meer verantwoordelijkheid voor de eigen gezondheid (gesteund door financiële prikkels) en meer preventieprogramma’s zijn bewezen stappen in de goede richting.

Wat betreft dat bewijs: in de Amerikaanse staat Iowa zijn in het afgelopen decennium enkele serieuze preventieprogramma’s geïmplementeerd die bij een omvangrijke populatie hebben geresulteerd in een reductie van 40% in zorgconsumptie en 21% in ziekteverzuim. Het op collectieve basis bijstellen van voedings- en leefgewoonten bleek veel minder complex en taai dan door sceptici werd aangenomen. Preventieve geneeskunde werkt.

Drs. Martijn van Winkelhof fiscalist en bedrijfskundige te Rotterdam. Dr. Remko Kuipers is cardioloog io. en farmacoloog te Amsterdam